Art & Fly Works Publicity Support
Art & Fly Works
® Willem Zwaard 2011
Immortal Memory
of
Robert Burns
Burns Supper of the Dutch Caledonian Society
Uitgesproken door Willem Zwaard
op zaterdag 28 januari 2006 te Driebergen
Dames en Heren, Vrienden van Rabbie Burns
Is het niet verbazingwekkend dat wij vandaag bij elkaar zijn om de geboortedag te vieren van een man die al 210 jaar plus 3 dagen dood is, maar al bijna 250 jaar springlevend voortleeft?
Een man die we, bij wijze van spreken, nog niet eens gekend hebben, alleen van gehoord en misschien iets over of van gelezen. En we zijn daarin niet alleen. Overal ter wereld wordt dezer dagen zijn gedachtenis gevierd; en nog wel met een uitgebreid diner.
Er is bijna land ter wereld waar deze week niet ergens het ‘Auld lang syne’ zal klinken uit ontelbaar vele kelen! Er bestaat ter wereld, op de bijbel en Shakespeare na geen werk dat vaker is uitgegeven dan dat van Robert Burns? Er bestaat ook voor niemand anders een wereldomspannend jaarlijks terugkerend souper! Geen Beethoven brunch, Da Vinci diner, geen Rembrandt ontbijt of mondiaal Mozart maal!
Nou ja het ‘Kerstdiner’ misschien, maar dat is dan ook een beetje buitenaards!
Aan Burns bewijzen we vandaag wel die eer om zijn gedachtegoed en kunst. Tenminste, dat wordt altijd gezegd. We hebben immers allemaal wel een paar boekjes met zijn gedichten, en we zingen ook uit volle borst de eerste regels van zijn liedje mee als de voortreffelijke haggis er weer in zit.
Er zijn zelfs mensen onder dit gehoor die op voortreffelijke wijze ‘Address to a Haggis’ in het Schots kunnen uitspreken!
Maar hebben we de herinnering aan zijn naam niet als alibi gekozen om een dagje gezellig bij elkaar te zijn? Ik spot maar wat uitdagend. Want daar is natuurlijk ook niets mis mee.
Toch denk ik dat er wel wat meer moet zijn als vele miljoenen gelijkgestemde mensen op en rond 25 januari elkaar opzoeken om vanwege Robert Burns een hapje te gaan eten.
Toen ik de eervolle uitnodiging kreeg om vandaag voor onze geliefde Society de ‘Immortal Memory’ aan Rabby Burns uit te spreken, ben ik daarover diep gaan nadenken om die op te lossen.
En zo werd mijn korte maar heftige zoektocht niet alleen een eer, maar vooral ook een genoegen waarbij het alleen maar fijn was om te verdwalen in de ontdekkingen die de liefhebbers van de ‘Bard’ op alle windstreken van deze aardbol hebben gedaan.
En dat is heel veel. Te veel om te bevatten bij de voorbereidingen op mijn speech voor vandaag. En zeker om van te vertellen. Maar het was wel een goed begin om op verder te gaan.
Je komt in de eerste plaats terecht bij de omvang van zijn werk. De ontelbare gedichten en liederen. Maar ook zijn charme, zijn aantrekkingskracht op vrienden en vooral ook de vrouwen. Zijn uitgebreide liefdesleven waar vroeger al even makkelijk of moeilijk, zo u wilt, over gedaan werd als vandaag de dag.
De talrijke kinderen in zijn leven én zijn buitenechtelijke ‘springoff’.
Maar je krijgt ook zicht op de zijpaadjes die er zijn.
Bijvoorbeeld als je aan zijn liederen en muziek denkt, komt ineens een ongelofelijk ander muziektalent in beeld. Het wonderkind en componist waarvan we gisteren eveneens de geboortedag vierden en van wie ik de muziek, vannacht bij het schrijven van mijn speech aan een stuk door heb beluisterd! Ter inspiratie.
Onder hetzelfde sterrenbeeld ‘Waterman’ geboren.
Wolfgang Amadeus Mozart.
Niet dat ze elkaar ook maar gekend zouden hebben – terwijl ze wel 90 % van hun korte leven gelijktijdig op deze aardbol waren!
Achteraf praten is natuurlijk best makkelijk maar ze zijn wel ongeveer even oud geworden. Of jong, dat is beter gezegd. Respectievelijk maar 38 en 35 jaar. En beiden hebben ze een onvergelijkelijk omvangrijk levenswerk neergezet in een verscheidenheid waar geen antiek kunstenaar hen in had kunnen overtreffen.
En beiden zijn minstens zo wereldbekend geworden!
Op diezelfde tijdslijn vinden we ook Haydn staan en Beethoven, die in het geschiedenisboekje ook behoorlijk naam hebben gemaakt.
Het tijdperk waarin de Scala van Milaan werd geopend en het Louvre in Parijs een feit werd.
De latere Lord Byron werd geboren, waar Mongolfier als eerste mens in de geschiedenis opsteeg in een luchtballon! George Washington werd president van Amerika en de Franse revolutie brak uit!
En in het Frankrijk van 1789 werd het statuut omtrent ‘de rechten van de mens’ uitgeroepen!
Dat was de achtergrond waartegen zijn leven zich afspeelde!
Mocht ik misschien wel eens heimelijk hebben gedacht dat Burns een goedkope rijmelaar was waarvan toevallig een paar versjes bekend zijn geworden omdat het wijsje zo lekker in het gehoor lag, dan ben ik daar na mijn voorbereidingen voor vandaag wel helemaal van genezen.
Wat mij op mijn rondreis in ieder geval duidelijk werd, was dat Robert Burns een onbegrijpelijk groot fenomeen was, en dat al tijdens zijn korte leven.
Geboren in een arm boeren pachtersgezin werd al snel duidelijk dat er meer in de kleine Robert stak. Zijn ouders lieten hem daarom een voor hun doen, kostbare en hoge opleiding volgen, waardoor hij zich kon ontwikkelen tot een waar intellectueel die zich later kon aansluiten in de fijnste kringen.
Niettemin is de belangrijkste factor in zijn leven en oeuvre wel geweest dat hij altijd de boerenzoon is gebleven die door zijn talent en welsprekendheid (misschien moet ik wel welschrijvendheid zeggen) de stem van zijn klasse is geworden en dat ook is gebleven.
Maar wat nog belangrijker was, ook geaccepteerd aan beide uiteinden van de maatschappelijke ladder.
Hij werd daar in dat alles gevoed door zijn moeder Agnes en haar vriendin, Betty Davidson, die hem bij het werk op de boerderij de oude verhalen vertelden en liederen met elkaar zongen.
Naar eigen zeggen, hebben zij hem geïnspireerd tot dat wat hij is geworden.
Ook is hij in zijn taalgebruik het boerenland en -
Wat dat betreft werkte het tijdsgewricht enorm in zijn voordeel. Enerzijds de tijd van de ‘verlichting’ en anderzijds het groeiende verzet tegen onderdrukking, armoe en ontwikkeling van de menselijke vrijheid. Denk dan toch even aan de Franse revolutie die een feit werd; en de daden van Napoleon die toen nog een geloofwaardige strijder voor en uit het volk was.
Zo ontwikkelde Burns zich ook; en hij was zich daarvan behoorlijk bewust.
Zijn werk schittert door veelzijdigheid. De natuur, de liefde, satire, romantiek, mythe, spiritualiteit, geloof en zeden, zijn verzet tegen hypocrisie, het wereldbeeld en ga zo maar door. Soms ruw, romantisch, openhartig, teer of populair. Maar ook van zinnelijkheid en seksualiteit wist hij mee te praten als geen ander.
De ‘Lassie’ had al vroeg zijn warme belangstelling. Niet voor niets was zijn eerste liedje een liefdesvers, opgedragen aan zijn heimelijke vriendinnetje Nelly Kirkpatrick, de smidsdochter.
En er zouden er nog ontelbare volgen.
Zijn gehele oeuvre dat vele boekdelen omvat met ontelbare gedichten, bevat alleen al zo’n 350 songs en wordt gekenmerkt door een veelheid aan ogenschijnlijk tegenstrijdige onderwerpen waar hij altijd het beste uit weet te halen.
De wonderlijkste, en nauwelijks bekende bundel is misschien wel de ‘Merry muses of Caledonia’ (De vrolijke muzen van Caledonia) die hij schreef voor de vrienden van zijn literaire club in Edinburgh, ‘The Crochallan fencibles’. Het is een verzameling van zo’n 70 meest schuine gedichten en verzen waar hij ongeveer alle bestaande verboden woorden in gebruikte en er zelf nog een handjevol aan toevoegde.
Jammer genoeg is door het gebruik van het Boeren-
Op dit punt gekomen wil ik misschien de loop en de zijpaden van zijn leven verlaten en me concentreren op een stukje van zijn werk waarmee ik mezelf aan het werk heb gezet om een literair verantwoorde Nederlandse vertaling van een van zijn gedichten te maken, waarvan ik dacht dat hij nog niet bestond.
(Te laat heb ik echter ontdekt dat er fantastische Nederlandse vertalingen bestaan van Burns’ werk, gedaan door de heer De Haan, die tevens ook een fantastich boek over hem heeft geschreven.
Als gelegenheidsvertaler deed ik in dezen een, in ieder geval voor mij, interessante ontdekking.
Zo stuitte ik bij het vertalen op een specifieke dichtvorm die Burns heel vaak in zijn werk heeft toegepast.
Deze was mij onbekend. Maar ook in Nederlandse literatuur kon ik niets van deze vorm terugvinden!
Het typische rijmschema van de zesregelige coupletten is A – A – A – B – A -
Ik hoor u al murmelen ‘ja dat zal wel’, maar er is nog een bijkomstigheid!
Regel 1 – 2 – 3 en 5 vormen hierbij een op zichzelf staand gedichtje, en
Regel 4 en 6 vormen een soort van samenvattende conclusie op rijm.
Het totaal vormt dan bovendien nog een geheel afgerond couplet waarin die twee aparte regeltjes toch weer gewoon aansluiten op de vorige. Ook het ‘Address to the Haggis’ is in die vorm geschreven.
Ik ben dat wat dieper gaan uitzoeken en kwam daarbij na lange omzwervingen en correspondentie op het Internet tot een alleraardigste vondst.
Deze dichtvorm en rijmschema staat in Schotland en Engeland bekend als de ‘Burns Stanza’.
Hij wordt ook wel de ‘Standard Habbie’ genoemd, omdat hij voor het eerst werd toegepast
in een gedicht van Robert Sempill of Beltrees (1595-
Dat gaat als volgt:
Now who shall play, the day it daws?
Or hunt up when the cock he craws?
Or who can for our Kirk-
Stand us in stead?
On bagpipes (now) nobody blaws
Sen Habbie’s dead
Het is een enigszins gecompliceerde dichtvorm om goed te vertalen in het Nederlands.
Gedeeltelijk ook omdat in de Engelse taal de werkwoordsvormen veelal eenlettergrepig zijn en bij ons vaak meer dan twee! Dat brengt het ritme van klemtoon en onbenadrukte lettergrepen, wat ook cruciaal is in een rijmgedicht, gemakkelijk in onbalans!
Zo in de trant van
de DA de DA, de DA de DA
de DA de DA DA DA
de DA de DA, de DA de DA
de DA de DA DA DA
Ik heb me er doorheen geslagen en er veel aardigheid aan beleefd.
Omdat de naam ‘Willem’ me wel aansprak heb ik me geworpen op het smadelijke hekeldicht:
‘Holy Willie’s Prayer’, u wel bekend.
Het is een satirische parodie op een echt bestaande figuur. De ouderwetse, vrijgezelle
en oerhypocriete ouderling -
Het was voor mij een grote eer en waar genoegen om vandaag voor onze Society de Immortal Memory aan Robert Burns te mogen uitspreken. Voor mij heeft het in ieder geval bijgedragen tot een beter inzicht en waardering voor de ons allen zo welbekende Schotse Bard
Willem Zwaard, Abcoude/Driebergen 28 januari 2006
PS:
Robert Burns 25 jan 1759 – 21 juli 1796 38 jaar
Wolfgang Amadeus Mozart 27 jan 1756 – 5 dec 1791 35 jaar
Portret van Robert Burns
en een van zijn beroemdste gedichten, dat overal ter wereld wordt gezongen; het ‘Auld lang syne’
